Odpowiedzialność dyscyplinarna w służbach mundurowych

W służbach mundurowych dyscyplina służbowa jest istotnym czynnikiem decydującym o funkcjonowaniu całej organizacji oraz realizacji nałożonych na nią zadań ustawowych, dlatego funkcjonariuszom tych służb stawiane są szczególne wymagania w tym zakresie. W przypadku policjantów świadczyć o tym mogą zapisy art. 25 ust. 1 ustawy z 6 kwietnia 1990 roku o Policji, w którym ustawodawca stwierdził, że służbę w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej opinii, niekarany, korzystający z pełni praw publicznych, posiadający co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie służbowej, której gotów jest się podporządkować.

Dyscyplina służbowa jest jednym z podstawowych warunków jednolitości, sprawności, szybkości, ekonomiczności i efektywności czynności służbowych oraz sprawności realizacji zadań Policji wynikających z uregulowań ustawowych. W tym kontekście niezwykle ważne jest przestrzeganie, określonych przepisami prawa policyjnego, zasad podejmowania decyzji i wydawania poleceń niezbędnych do wykonania zadań; stosowanie przyjętych w Policji sposobów i metod wykonywania zadań oraz zasad postępowania wynikających z hierarchiczności i starszeństwa stopni policyjnych. Funkcjonowanie w Policji organizacji hierarchicznej jest gwarantem zachowania dyscypliny służbowej na poziomie zapewniającym sprawność i skuteczność działania.

Istotę stosunku służbowego policjantów, podobnie jak funkcjonariuszy innych formacji mundurowych, charakteryzuje wysoki stopień dyspozycyjności i zdyscyplinowania, bez których służby te tracą nieodzowną w ich funkcjonowaniu operatywność. Policjanci zobowiązani są m.in. do wykonywania rozkazów i poleceń wydawanych przez przełożonych; liczyć się muszą z możliwością powierzania im pełnienia obowiązków służbowych na innym stanowisku oraz wyznaczania i przeniesienia na różne stanowiska, nawet w innej miejscowości, stosownie do potrzeb Policji.

Funkcjonariusze Policji, którzy nie podporządkują się dyscyplinie służbowej wynikającej ze stosunku służbowego, ponoszą odpowiedzialność wynikającą z rozdziału 10 ustawy o Policji - „Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna policjantów". W rozdziale tym zostały określone szczegółowe zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej za popełnienie przewinienia dyscyplinarnego polegającego na naruszeniu dyscypliny służbowej lub nieprzestrzeganiu zasad etyki zawodowej.

Policjant naruszając dyscyplinę służbową dopuszcza się czynu polegającego na zawinionym przekroczeniu uprawnień lub niewykonaniu obowiązków wynikających z przepisów prawa lub rozkazów i poleceń wydanych przez przełożonych uprawnionych na podstawie tych przepisów. W związku z tym oczywista jest konieczność ustalenia odpowiedzialności indywidualnej w wypadkach naruszenia prawa, bezczynności pomimo obowiązku działania albo wykonania zadań służbowych w sposób profesjonalnie wadliwy. Należy jednocześnie podkreślić, że przewinienie dyscyplinarne musi mieć związek ze służbą lub wykonywanymi czynnościami służbowymi. Dlatego tak istotne jest ustalenie podczas postępowania dyscyplinarnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zachowaniem policjanta a skutkami, jakie to zachowanie wywołało dla interesu służby.

Wydawać by się mogło, że stosowanie procedur związanych z postępowaniem dyscyplinarnym nie powinno stwarzać większych problemów. Jednak w praktyce, w toku prowadzenia postępowań, organy dyscyplinarne sygnalizują wiele problemów, które utrudniają im sprawne wykonywanie obowiązków w tym zakresie, zgłaszają też liczne uwagi. Praktyczna doniosłość odpowiedzialności dyscyplinarnej sprawia, że problematyka ta wymaga rozwinięcia i pogłębionych rozważań. Powyższa uwaga odnosi się do odpowiedzialności dyscyplinarnej w ogóle, a nie tylko do odpowiedzialności dyscyplinarnej w Policji. Jedyne opracowanie monograficzne poświęcone w całości odpowiedzialności dyscyplinarnej ukazało się ponad 50 lat temu (Z. Leoński, Odpowiedzialność dyscyplinarna w prawie Polski Ludowej, Poznań 1959). Zawarte w nim rozważania dotyczą stanu prawnego, który na skutek upływu długiego okresu od wydania monografii bardzo się zmienił. Tymczasem w aktualnym stanie prawnym nie podjęto dotychczas w polskim piśmiennictwie prawniczym gruntownej i całościowej analizy kwestii odpowiedzialności dyscyplinarnej. O ile coraz częściej można spotkać się z opracowaniami artykułowymi poświęconymi odpowiedzialności dyscyplinarnej w zawodach prawniczych lub medycznych, o tyle nieliczne są publikacje poświęcone odpowiedzialności dyscyplinarnej w Policji.

Świadomość tej sytuacji sprawiła, że w Szkole Policji w Pile zrodził się pomysł stworzenia zainteresowanym cyklicznej możliwości wymiany doświadczeń i poglądów w celu wypracowania takich standardów postępowania, które usprawnią realizację czynności w ramach postępowań dyscyplinarnych i podniosą poziom ich prowadzenia.

Uznano, że optymalną formą realizacji zamierzonego celu będzie, poświęcone tej problematyce, spotkanie o charakterze seminaryjnym, przy jednoczesnym założeniu kontynuacji tego przedsięwzięcia w latach następnych. Pierwsze seminarium Postępowanie dyscyplinarne w Policji odbyło się w dniu 5 października 2010 roku. Jego organizatorami były: Szkoła Policji w Pile oraz Wyższa Szkoła Biznesu w Pile, przy współudziale Biura Kadr i Szkolenia Komendy Głównej Policji. W seminarium udział wzięli, oprócz organizatorów, policjanci zajmujący się problematyką postępowań dyscyplinarnych w Komendzie Głównej Policji, komendach wojewódzkich i powiatowych; przedstawiciele środowisk naukowych, m.in. z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Warszawskiego, Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Staszica w Pile; przedstawiciele Straży Granicznej oraz prokuratury.

Publikacje:

Seminarium I

Odpowiedzialność dyscyplinarna w policji

Seminarium II

Węzłowe problemy prawa dyscyplinarnego w służbach mundurowych

Seminarium III

Zasady etyki zawodowej w służbach mundurowych

Seminarium IV

Zbieg odpowiedzialności dyscyplinarnej z innego rodzaju odpowiedzialnością o charakterze represyjnym w służbach mundurowych

Seminarium V

Wina w prawie dyscyplinarnym służb mundurowych

Seminarium VI